جلد اول: تدفین زندگان

 خنک آن قماربازی که بباخت هر چه بودش‏
بــنــمــاند هیچــش الا هوس قــمار دیــــگر
مولوی
تا اواسط مهر ماه، تازه اگر هوا ابری نباشد، اگر باد نیاید، می‌توان روی مهتابی نشست و ‏پشت به سردی مطبوع صندلی، کف پاها را روی نرده گذاشت و جرعه‌جرعه عرق را مزه‌مزه ‏کرد و به کاج نگاه کرد و به بند رخت همسایه

فصل اول

تا اواسط مهر ماه، تازه اگر هوا ابری نباشد، اگر باد نیاید، می‌توان روی مهتابی نشست و ‏پشت به سردی مطبوع صندلی، کف پاها را روی نرده گذاشت و جرعه‌جرعه عرق را مزه‌مزه ‏کرد و به کاج نگاه کرد و به بند رخت همسایه. روی بند چند پیراهن بود، فقط یکیش سفید بود. ‏و بعد یک چادر نماز سیاه و پنج یا شش دستمال سفره و یک چارقد آبی. پیراهن زنانه گلدار ‏بود، گلهای صورتی. از اینجا نمی‌شد دید. اما مطمئن بود که صورتی هستند و ریز و شش‌پر. ‏آستین‌کوتاه بودنش را هم مطمئن بود، دیده بود. اما چین‌دار بودن یا نبودن سر آستین‌ها یادش ‏نمی‌آمد. پستان‌بند هم ‌حتماً مال زن همسایه بود. حاشیـ?‏ پستان‌بند اگر تور داشته باشد ‏قشنگ‌تر می‌زند. همه را با هم نمی‌شویند. چند‌تا چندتا باید شست، حتی اگر طشت بزرگ ‏باشد، مثل همان که خودش داشت، توی حمام و تکیه داده به دیوار. لباس‌های سفید را اول ‏می‌شویند. می‌شود آب گرم رویشان ریخت و بعد کمی گرد لباسشویی. همان‌قدر که خیس ‏بخورند کافی است. از آستین‌ها بایست شروع می‌کرد. اگر بنا شود بشوید همین کار را ‏خواهد کرد. مسواک مستعملش را برای همین، انگار از پیش می‌دانست که بالاخره ‏همین‌طورها خواهد شد، کنار گذاشته بود. یقه و لبـ?‏ آستین‌های آهاردار را حلیمه مشت ‏نمی‌داد. می‌شکند. با این‌همه پیش سینه، حتی اگر پیراهن را خیس آب از چوب‌رخت بیاویزد، ‏باز اطو می‌خواهد. بعد هم نوبت رنگ‌های دیگر می‌رسید، و در کف باقیمانده. نوع رنگشان ‏مهم نبود. اگر هم رنگ پس بدهند چند تکـ?‏ آبی و سرمه‌ای را با هم می‌شود شست. آخر ‏‏‌سر همیشه نوبت جوراب‌هاست. این را مطمئن بود. یادش خواهد ماند، البته بعد از لباس‌های ‏سیاه. حلیمه سفیدها را معمولاً دو بار می‌شست، دست دوم را با صابون می‌شست، و از ‏ترس اینکه مبادا در تماس با یکی دو لباس رنگی لکه بشوند زود آب می‌کشید و روی بند پهن ‏می‌کرد. ژاکت قهوه‌ایش بعید نبود رنگ پس بدهد. حلیمه می‌گفت. مهتابی کوچک آن‌طرف ‏جان می‌داد برای پهن کردن رخت. حلیمه هیچ به صرافتش نیفتاده بود. دو میخ بزرگ به‌ دو ‏طرف کوبیده شده بود و از یکیشان تکه‌طنابی آویزان بود. پنج شش ماه پیش دیده بودش. به ‏حلیمه نگفته بود. تا او برسد، لباس‌ها را جمع کرده بود. اما مگر فرقی هم می‌کرد؟ او که به ‏این مهتابی نمی‌آمد، حتی روزهای آفتابی و با آنکه می‌دید حلیمه این یکی مهتابی را هم ‏شسته است. و حالا اگر خودش می‌شست، آن‌هم بعد ‌از ظهرها، دیگر نمی‌توانست صندلیش ‏را اینجا بیاورد و نم‌نم عرقش را بخورد و نیمیش را کنار دستش، روی عسلی بگذارد، و اگر ‏باشد، یک قاشق ماست رویش بخورد و پا بر سردی نرده غروب‌ها را هر طور شده از سر ‏بگذراند. وجود لباس‌ها اگر هم باد نمی‌وزید، حضور ذهنش را مختل می‌کرد. حتی حساب کرده ‏بود، همان پنج‌ شش ماه پیش، که اگر هم رخت‌ها را روی بند آن یکی مهتابی، تنگ هم پهن ‏نکند باز برای سه ‌چهار پیراهن جا هست و یکی دو شورت. بعد هم می‌شد یکی دو جفت ‏جوراب آن آخرها جا داد. شاید هم جمعه‌ها را می‌گذاشت برای این طور کارها و وسط هفته ‏هم، هر وقت دستش می‌رسید، سری به آشپزخانه می‌زد تا مجبور نشود حلیمه را بیاورد.‏

حالا دیگر پیدا کردنش کاری نداشت. اما بدیش این بود که همیشه شب قبل خودش گشتی ‏توی اتاق‌ها می‌زد و سردستی هم شده اینجا و آنجا را جارو می‌کرد. بعد هم توی تود‏?‏ ‏لباس‌های نشسته می‌گشت تا آنها را که زیادی کثیف بودند کناری بگذارد و صبح اول وقت به ‏لباسشویی ببرد. شورت و جورابهایش را خودش می‌شست، جمعه‌شب‌ها، و صبح کناری ‏می‌گذاشت تا اگر حلیمه وقت کند و لازم بداند اطو بزند و یا سر پنجـ?‏ یکی دو جوراب را بگیرد. ‏

همان‌طور که توی اتاق‌ها می‌گشت کاغذهای روی میز را دسته می‌کرد و توی کشوها ‏می‌گذاشت و با دستمالی همـ?‏ کتابها را گردگیری می‌کرد. با این‌همه مطمئن بود برای ‏حلیمه باز هم آن‌قدرها کار می‌ماند که تا عصر بماند. همان‌که یکی دو ملافه‌اش را می‌شست، ‏یا راهرو و پله‌ها را کهنه‌خیس می‌کشید خیلی بود. لباس‌های اطو کرده‌اش را توی کمد کنار ‏هم از میله می‌آویخت. کف آشپزخانه و ظرف‌ها آن‌قدر برق می‌زد که تا دو روز از بیم آنکه نکند ‏چیزی را لکه کند توی خانه غذا نمی‌خورد. شاید هم بیشتر برای این بود که همه‌اش فکر ‏می‌کرد بوی حلیمه همه‌جا هست. ‏

ملافه‌های سفید هم بوی او را می‌داد و تا همان بوی سابق، همان آشفتگی آشنا و مهربان، ‏همراه با لایه‌ای گرد نرم و یکی دو گلوله پشم قالی و حتماً یکی دو سر چوب کبریت سوخته و ‏دو سه تکه کاغذ در چهار گوشـ?‏ اتاق‌ها پیدا بشود تا دیر وقت شب، یکی دو شب، بیرون ‏می‌ماند. ‏

بایست همان یکی دو هفتـ?‏ اول جوابش می‌کرد، اما نشده بود، نمی‌توانست. عصر که آمد ‏دید هنوز هستش. اواخر آذر بود. در نیمه‌باز بود. پادری هنوز خیس بود. پله‌ها هم نم داشت. ‏مجبور شده بود، قبل از اینکه پا بر کاشی‌های تمیز سرسرا بگذارد، کفش‌هایش را بکند. بقیـ?‏ ‏کفش‌ها را واکس‌زده و به‌ردیف گوشـ?‏ اتاق و روی یک پتوی نیمدار چهارلا شده چیده بود. توی ‏آشپزخانه بود. چیزی می‌شست. فکر کرد آن‌قدرها هم نباید پیر باشد. داشت می‌خواند، ‏نفهمید چی، اما چیزی شبیه لالایی بود. حلیمه گفته بود: «شمائید، جناب آقای راعی؟»‏

گفته بود: «سلام عرض می‌کنم.»‏

‏«سلام از ماست. حالتان چطور است؟»‏

ملافه‌ای سفید و اطوزده روی تختش کشیده شده بود. رویـ?‏ بالش را هم اطو کرده بود. توی ‏کمد پیراهن‌هاش، همه، اطوکرده و تمیز از چوب‌رخت‌ها آویزان بود. دیگر نمی‌شد کت و ‏شلوارش را به صندلی کنار تخت بیاویزد. حلیمه گفت: «چای را کجا بگذارم؟»‏

گفت: «دست شما درد نکند. بی‌زحمت بگذارید روی میز کنابخانه. شما چرا زحمت کشیدید؟»‏

وقتی نگاه کرد حلیمه پشت به او داشت. دیده بودش. آن‌هم با این شورت کوتاه و زیرپیراهن ‏رکابی، و حالا با آنکه فکر می‌کرد توی آن یکی اتاق هست، در پناه کمد لباس خانه‌اش را ‏پوشید، اول زیرشلوار را پوشید و بعد پیراهنش را. حلیمه گفت: «یک چیزی برایتان پخته‌ام. ‏شما که حتماً قرمه‌سبزی دوست دارید؟»‏

توی سرسرا ایستاده بود. راعی اول کمربندش را بست. حلیمه چارقد به‌سر داشت. لبخند ‏می‌زد. سینی چای دستش بود. راعی سینی را گرفت. سینی برق می‌زد. بر لبـ?‏ قندان دیگر ‏آن خط قهوه‌ای کمرنگ نبود. به اتاق مطالعه که رسید اول از همه خلوت ‌بودن و پاکی میز ‏توجهش را جلب کرد. همـ?‏ کتاب‌ها و کاغذهای روی میز را یک گوشه دسته کرده بود. راعی ‏پشت به در نشست و کنار تود‏?‏ کتابها. حلیمه گفت: «من که نتوانستم به همـ?‏ کارها برسم. ‏توی آن دستدان یک عالم خرت و پرت مانده. شیشه‌های پنجر‏?‏ آشپزخانه را هم گذاشتم برای ‏فردا.»‏

راعی اول به ردیف کتابهایش نگاه کرد. خودش هم اگر می‌خواست گردگیریشان بکند حتماً ‏جای یکی دو تا عوض می‌شد. چایش را جرعه‌جرعه می‌خورد. خوش‌رنگ بود. دم کشیده بود. ‏حلیمه گفت: «پس اجازه می‌فرمائید فردا هم بیایم؟ تا ظهر بیشتر طول نمی‌کشد.»‏

‏«فردا؟ نه، دیگر خیلی اسباب زحمتتان می‌شود. بقیه‌اش را بگذارید برای هفتـ?‏ دیگر.»‏

‏«پس دستدان چی می‌شود؟ عرض کردم که. یک عالم بطری خالی توش بود. همه‌شان را ‏ریختم توی دو تا جعبه. نمی‌دانستم چه کارشان کنم.»‏

راعی گفت: «خودم ترتیب آنها را می‌دهم.»‏

تا چه صفحه‌ای خوانده بود؟ کتاب را همان‌طور باز اینجا روی میز گذاشته بود. کجا بود؟ حلیمه ‏هنوز ایستاده بود. دستهاش را توی دو جیب پیشبندش کرده بود. گفت: «من با اجازه‌تان ‏می‌روم. بیشتر نمی‌توانم بمانم. باید برای کرم هم یک چیزی بپزم.»‏

راعی گفت: «پولتان را گذاشته بودم روی میز، قابل شما را نداشت.»‏

‏«دست شما درد نکند. خدا عمرتان بدهد.»‏

سینی را برداشت. راعی بالاخره پیدایش کرد. کتاب را بسته بود. کجاش بودم؟ بازش کرد و ‏یکی دو سطر را خواند. نه، آشنا نیست. باز اگر وقتی راعی به خانه می‌رسید نبودش، یک ‏کاریش می‌کرد. داشت می‌خواند: ‏

شتر از بار می‌نالد من از دل ...‏

صداش زنگ‌دار بود، خسته می‌زد، انگار که گلوی آدم خراش برداشته باشد و باز مجبور باشد ‏بخواند، یا همساز با تحریرهاش کسی ریگی بر شیشـ?‏ شسته‌شده‌ای بکشد. کاغذهاش را ‏دسته کرد. یادداشتهاش به هم ریخته بود. اگر مادر بود راعی حتماً باز سرش داد می‌کشید. ‏تذکر‏?‏ احوال شیخ بدرالدین را به ترتیب صفحات منظم کرد. یکی دو صفحه‌اش نبود. حلیمه ‏سینی چای را روی میز گذاشت، گفت: «برنجتان تا نیم‌ساعت دیگر دم می‌کشد. من همین ‏حالا بهش سر زدم. دیگر هیچ کاری ندارد.»‏

راعی گفت: «چرا دیگر غذا پختید؟ همین که اتاق را جارو بکنید و لباس‌ها را بشوئید کافی ‏است.»‏

‏«ای آقا، شما هم غذا می‌خواهید.»‏

و گفت: «شما حالتان خوب است، آقای راعی؟»‏

از لرزش دستش فهمیده بود. تذکر‏?‏ احوال را توی دستش لوله کرده بود. گفت: «رنگتان هم ‏پریده. باید یک چای نبات بخورید، حتماً سردیتان شده.»‏

چادرش را بر پشتی صندلی انداخت و بیرون رفت. راعی دستی به صورتش کشید، چانه‌اش را ‏مشت کرد، با کف دست یکی دو بار بر هر دو گونه‌اش کشید. چادرش چیت بود، گلدار، با ‏زمینـ?‏ سرمه‌ای. چادر را برداشت و به طرف آشپزخانه رفت. سردی چادر را فقط یک لحظه ‏حس کرد. قبل از اینکه به آشپزخانه برسد باز همان تود‏?‏ سرمه‌ای رنگ گلدار بود، گلهای ریز ‏سفید، که بدجوری توی مشت می‌فشردش. حلیمه داشت سرش را شانه می‌کرد، موهاش ‏کوتاه بود، تا روی شانه. مشکی بود. پشتش به او بود، یک لیوان چای کنار دستش بود. ‏برگشت هر دو دستش را پناه موهاش گرفت: «خدا مرگم بدهد، شما اینجائید؟»‏

اما همچنان لبخند می‌زد. راعی گفت: «عذر می‌خواهم، ببخشید، می‌خواستم بگویم شما ‏دیگر زحمت نکشید. خودم می‌توانم این کارها را بکنم.»‏

چارقدش را که زیر گلویش گره زد دیگر لبخند نمی‌زد. راعی گفت: «آخر من فکر بچه‌هاتان ‏هستم، تازه راهتان هم دور است، تا برسید دیگر شب شده.»‏

چادر را بر دستـ?‏ در آویخت و برگشت. توی کشو میزش هم سیگار بود. اما به اتاق خواب ‏رفت، سیگاری روشن کرد و همان‌جا روی لبـ?‏ تخت نشست. ‏

حلیمه گفت: «چای نبات را گذاشتم روی میز. حتماً بخورید.»‏

نمی‌دیدش. بایست بلند می‌شد. اگر نه تا دم در اما حداقل تا توی سرسرا را بایست می‌رفت. ‏حلیمه گفت: «خداحافظ آقای راعی.»‏

همان‌طور نشسته، خیره به دستی که می‌لرزید، به دود بی‌رنگی که چه زود محو می‌شد، ‏گفت: «خداحافظ، خیلی متشکرم، خانم.»‏

نه، نمی‌بایست، این را حتی قبل از آنکه صدای باز و بسته شدن در را بشنود فهمیده بود، اما ‏تا هشت نه ماهی نتوانست چیزی بگوید. حتی همان شب، بعد از آنکه بالاخره حاضری خورد، ‏و دست‌پخت حلیمه را بی‌آنکه حتی نگاهشان کند توی یخچال گذاشت، وقتی لکه را به سقف ‏دید تصمیم گرفت فردا صبح یک طوری جوابش کند. تازه روی تختش دراز کشیده بود که دید. ‏لکـ?‏ خاکستری مایل به سیاهی بر سقف باقی مانده بود. اول فکر کرد که خیلی زشت است ‏که در و دیوار اتاق خواب آدم این‌همه کثیف باشد. بعد هم برای اینکه لکه را نبیند مجبور شد ‏به سینه روی بالش بخوابد و سیگار آخرش را رو به میله‌های تخت فوت کند، یا به دیوار، که ‏هیچ باورش نمی‌شد همان‌قدر کثیف بوده که حالا سه‌گوش لچک‌مانند طرف چپ چراغ هست. ‏حتی نتوانست یک صفحه بخواند. شب‌های دیگر به همین شکل می‌خواند و وقتی ‏می‌خواست سیگار بکشد به پشت دراز می‌کشید، یا روی دند‏?‏ چپ. فرقی نمی‌کرد. اما حالا ‏نمی‌شد. سعی کرد بخوابد و بخصوص به تضاد سفیدی سقف و آن سطح خاکستری مایل به ‏سیاه فکر نکند. یادش آمد که انگار خطی سفید آن سطح سه‌گوش‌مانند را دو نیمه می‌کند.‏

چراغ را روشن کرد، و سیگار به لب به پشت دراز کشید. چرا لکه را درست اینجا رها کرده ‏است؟ چطور توانسته به سقف برسد؟ خودش اگر می‌خواست چراغ سقف را عوض کند ‏مجبور بود چهارپایه‌ای پیدا کند، همان‌که توی مهمانخانه‌اش گوشـ?‏ اتاق بود، و بعد هم ‏صندلی را بگذارد روش. اما توی این اتاق از تخت هم می‌شد استفاده کرد. اول تخت را جلو ‏می‌کشید و بعد هم کافی بود تشک را کمی کنار بزند. مشکل اصلی بالا رفتن از صندلی بود و ‏بعد هم حفظ تعادل. حلیمه کوتاه‌قدتر بود، صورت کشیده، چارقد به سر و خالی گوشتی و ‏سیاه کنار چانه. لکه را به قیمت بی‌خوابی هم شده نمی‌بایست پاک می‌کرد، اگرچه کافی ‏بود یک تکه کهنه از توی دستدان پیدا کند. با یک دست تشک را کنار می‌زد و با دست دیگر ‏صندلی را وسط تخت می‌گذاشت. همه‌اش هم دو دقیقه طول نمی‌کشید. بعد هم ‏می‌توانست چیزی بخواند، یا مثل هر شب رو به سقف دراز بکشد و سیگاری دود کند یا نکند. ‏اما حلیمه حتماً می‌فهمید که به این چیزها اهمیت می‌دهد، یا مثلاً آقای راعی فهمیده است ‏که دیوار و سقف و بخصوص سقف همان‌قدر کثیف بوده است که این لکه، و بالاخره هم ‏نتوانسته است یک هفته تاب بیاورد و مجبور شده کهنه به ‌دست بگیرد. تازه مگر معنی این ‏کار این نبود که پس چرا این‌همه وقت دیده که اتاقش آن‌همه کثیف است اما همت نکرده یک ‏تاق‌روبی بخرد و سالی یک‌بار هم شده به اتاقش برسد؟ حلیمه هم نخریده بود. پس بایست ‏کسی صندلی را برایش گرفته باشد. از صندلی هم که بالا رفت، کهنه به‌دست، هنوز فکر ‏می‌کرد مسلماً صندلی لق می‌خورد. فقط دو حرکت دست کافی بود. اما بیشتر کشید، آن‌قدر ‏که آن گله‌ جا سفیدتر از بقیـ?‏ سقف شد. وقتی دوباره دراز کشید، رو به سقف و سیگار به ‏لب، بوی حلیمه را شنید، انگار بوی تن عرق کرد‏?‏ زنی قاعده باشد که دو روز تمام هم حمام ‏نکرده باشد. بعد هم ناچار شد به‌سراغ یادداشتهاش برود. اول دو صفحـ?‏ گم‌شد‏?‏ تذکر‏?‏ شیخ ‏را پیدا کرد. ترتیب کتاب‌های قفسه عوض شده بود و چهار گوشـ?‏ اتاق مطالعه‌اش آن‌قدر تمیز ‏بود که فکر نمی‌کرد بتواند پشت میزش بنشیند و واقعـ?‏ تازه‌ای برای شیخ بنویسد. ‏

با این‌همه نه ماه تاب آورده بود. البته همان فردا صبح، پس از یک شب بی‌خوابی، پیش از هر ‏کاری سعی کرده بود خانـ?‏ حلیمه را پیدا کند. نشانیش را دقیقاً نمی‌دانست، اما کوچـ?‏ ‏ناصری یادش بود. اول انگار می‌بایست به چهارراهی می‌رسید و بعد به دست چپ می‌پیچید، ‏به همان کوچه یا خیابان ناصری. با ساطع رفته بود. گفته بود: «لطف کن خودت هم کلید را ‏بهش بده، نشانی خانه را هم براش روی یک تکه کاغذ بنویس.»‏

ساطع گفت: «چرا خودت بهش نمی‌دهی، نکند می‌ترسی؟»‏

‏«این‌طور فرض کن، برای من فرقی نمی‌کند.»‏

‏«یعنی هنوز هم، بعد از سه سال؟»‏

گفته بود: «تفسیرت را بگذار برای بعد، برو اول کلید را بهش بده.»‏

رانند‏?‏ تاکسی تا آنجا را می‌دانست، اما فقط وقتی پیاده شد فهمید که نمی‌تواند پیدا کند و ‏کلید تا هفتـ?‏ دیگر پهلوی حلیمه خواهد ماند. خیابان ناصری زیاد طولانی نبود. اما مطمئن نبود ‏که باید به کوچه‌های دست راست سر بزند یا چپ. دو سه کوچه را هم رفت. فقط یکی ‏بن‌بست بود. تازه اگر هم رویش می‌شد از بقال‌ها بپرسد، حداقل اول می‌بایست مطمئن ‏می‌شد که کدام کوچه را می‌خواهد، و بعد هم چه کسی را. توی کوچـ?‏ سوم، دست راست ‏بود که یادش آمد شوهر حلیمه زمین‌گیر شده است. ساطع می‌گفت. به غیر از یکی یک‌ساله ‏و یکی هشت‌ساله از شوهر دوم، یک پسر و یک دختر هم دارد که دیگر از آب و گل درآمده‌اند. ‏خطوط صورتش یادش نیامد و با کسی هم نمی‌شد از خال گوشتی روی چانه حرفی زد، گیرم ‏که همه خال را دیده باشند. صورت درازی داشت. شب که خوابید یادش آمد. چارقدش سفید ‏بود و گلهای ریز آبی‌رنگ داشت و موهاش از زیر لبـ?‏ چارقد، شانه‌نکرده می‌زد و روی ‏شانه‌هاش حلقه‌حلقه می‌شد، انگار که آب‌تنی کرده باشد و فرصت نکرده شانه‌ای بزند. ‏زیرشلوارها را جدا و توی یک بقچه و شورت‌هاش را توی بقچـ?‏ دیگری گذاشته بود، همه ‏اطو‌‌کرده. بوی صابون می‌داد. وقتی خواست لباس‌های زیرش را عوض کند دست‌های چاق اما ‏کوچک حلیمه یادش آمد که بیشتر به ساقه‌های گره‌دار درختهای کوهی می‌زد. بعد هم گویی ‏همان سر شب از بس خسته بود قبل از آنکه حتی سیگاری بکشد خوابش برد و صبح یادش ‏آمد که انگار تمام شب، توی طشت، آن‌هم عریان نشسته بوده و کسی، زنی، با کیسـ?‏ زبر ‏راه‌راهی پشت دستهایش را می‌شسته. فقط حلقه‌های خیس موی زن یادش مانده بود، ‏بخصوص طره‌ای خیس که مدام جلو چشم چپش را می‌گرفت و زن مجبور می‌شد با پشت ‏دست آن‌را پس بزند. فکر کرد حلیمه بوده. اما مطمئن بود که توی خواب حتی خال گوشتیش ‏را ندیده بود. حلیمه نگاهش نمی‌کرد. انگار همـ?‏ حواسش جمع دست‌های او بود. و حتی ‏نمی‌دید که او آن‌طور برهنه توی آن طشت نشسته است. پستانهایش بزرگ و عرق کرده بود. ‏راعی فقط یک بار نگاهشان کرده بود و بعد همه‌اش به زانوهای خودش نگاه کرده بود و حتی ‏سعی کرده بود هر طور شده جمع و جور بنشیند تا زانوهایش آن‌همه از طشت بیرون نباشد. ‏نشد. بعد هم بی‌آنکه نگاه کند دست برده بود و طر‏?‏ سیاه رشته‌مانند را از روی چشم چپش ‏کنار زده بود. شاید هم همان‌وقت که دانه‌های درشت عرق را روی پستانهایش دیده بود، و آن ‏رشتـ?‏ سفید کف را در شکاف میان پستانهایی که آن‌همه بزرگ بود و رگ کرده، دست برده ‏بود و طر‏?‏ خیس آبچکان را از روی چشم چپش کنار زده بود. بیدار شده بود، فقط یک لحظه. و ‏بر خلاف شب‌های قبل نه به ساعت کنار دستش نگاه کرده بود و نه به صرافت روشن کردن ‏سیگاری افتاده بود. انگار فقط از این دنده به آن دنده غلتیده بود و باز به خواب رفته بود. باز ‏یک‌دفعه از خواب پریده بود. دیگر خوابی در کار نبود. یا بود و یادش نمی‌آمد. اما از ترس اینکه ‏باز خوابش نبرد، آن‌هم روی تختی که ملافه‌اش را حلیمه شسته بود و رویـ?‏ بالشش را آن‌قدر ‏بقاعده اطو زده بود، بلند شد و نشست و بی‌آنکه چراغ را روشن کند یا حتی سیگار بکشد ‏سعی کرد فقط به تیک تاک ساعت گوش بدهد. دست آخر هم رفت به اتاق مطالعه و روی ‏زمین، کنار میز دراز کشید. و نه ماه تمام نتوانست، مهمانی اگر نداشت، توی خانه عرق ‏بخورد. اگر هم داشت، بعد از گردگیری کتابها، لیوانها را خودش می‌شست و هر چه بطری ‏خالی بود جمع می‌کرد و همان شبانه توی بشکه‌های پیاده‌رو خیابان آن‌طرف می‌ریخت. و حالا ‏که استکان سوم را خورده بود دیگر مطمئن بود که عرق را گاهی باید تنها و به‌سلامتی ‏هیچ‌کس خورد. یک جرعـ?‏ دیگر هم خورد، لب‌ها را با زبانش پاک کرد. طرح کوه‌ها، آن دورها ‏محو بود. اما سفیدی برفی را هنوز می‌شد دید. بعد به کوه‌های نزدیکتر نگاه کرد، از چند ‏سربالایی بالا خزید و به پائین، به در‏?‏ عمیق خیره شد. رشتـ?‏ باریک آبی در ته دره و میان دو ‏ردیف درخت جریان داشت. برگهاشان حتماً کوچک بود و قهوه‌ای و آن‌قدر لرزان که انگار ‏زمستان آمده باشد. بوی آب را همیشه می‌شود حس کرد. آقای راعی به آب، به سردی ‏گویی ابدی این جویبارهای کوهستانی فکر کرد، و حتی سعی کرد به ساقه‌های کوچک و پر ‏گره و انگشت‌مانند بوته‌ای نگاه کند. ساقه‌های کوهی همیشه قبل از اینکه از دل سنگ سر ‏بزنند اول آن‌را شکاف می‌دهند. وقتی هم تکه‌سنگی زیر پایش در رفت به همان بوته چنگ زد، ‏و همان‌جا نشست. اما برای اینکه مبادا باز به فکر غروب بیفتد، یا به بویی که همه‌جا بود _ ‏حتی در ته دره و میان شاخه‌های درختهای ته دره یا در نسیمی که می‌وزید _ راه افتاد. بعد ‏که خواست از یال کوه آخری سرازیر شود به تنـ?‏ صاف آسمانخراش سفیدرنگ رسید و به ‏ردیف پنجره‌ها و مهتابی‌ها. همـ?‏ مهتابی‌ها کوچک و یک‌شکل بود. حضور غروب را از رنگ ‏نارنجی اشکوب آخری می‌شد حس کرد، و از نسیمی که می‌وزید و پشت آدم را می‌لرزاند. ‏اما خوبیش این بود که باز می‌شد استکان کوچک را پر کرد و یک جرعه خورد و مطمئن بود که ‏اگر هم خیلی مست بشود تا تخت چندان راهی نیست و نه در تخت که در هیچ گوشه‌ای ‏بویی غریبه مجموعیت ذهن را نمی‌شکند، آن‌طور که شبهای بسیار می‌شکست، وقتی ‏مست می‌آمد و کلید به‌دست مثل غریبه‌ای پشت در می‌ماند و انگار که انتظار کسی را ‏می‌برد که روی صندلی توی سرسرا نشسته باشد، گوش می‌ایستاد.‏

حالا دیگر هر دو کلید را داشت، یکی توی جیب کتش بود و یکی را توی یکی از همان ‏جیب‌های کوچک شلواری گذاشته بود. کدام شلوار؟ نمی‌دانست. اما مطمئن بود که هست. ‏عصر که در را باز کرد فهمید که اول باید از وجود کلید دوم مطمئن بشود. همان نگاه اول کافی ‏بود تا بفهمد که هیچ‌کس به اینجا نیامده است و فردا صبح یا هیچ روز دیگری کسی نمی‌تواند ‏در غیاب او و با خیال راحت این در را باز کند و اولین که کاری که می‌کند این باشد که حوله را ‏از روی دستـ?‏ صندلی توی سرسرا بردارد _ از آب‌تنی صبحش هنوز نم داشت _ و ببرد از ‏میخی چیزی توی حمام بیاویزد، یا توی طشت بیندازد و دو سه دست بشوید. بوی خودش را ‏می‌داد، اما تا یک هفتـ?‏ دیگر هم می‌توانست باش سر کند. با اینکه دید روی بالش هنوز جای ‏فرورفتگی سرش هست و ملافه و پتو همان‌طور مچاله‌شده کنار تخت سر جای صبح مانده ‏است و زیر سیگاری روی عسلی تا نیمه پر بود، و آشپزخانه همان بوی همیشگی‌اش را ‏داشت، سعی کرد یادش بیاید کلید حلیمه را کجا، یا دست آخر، در جیب کدام شلوار گذاشته ‏است. بوی پیاز مانده و پوست سیب‌زمینی مخلوط با بوی گوشت گندیده و نان کپک‌زد‏?‏ سطل ‏آشغال در تمام گوشه‌های آشپزخانه ایستاده مانده بود. کافی بود فقط چند ساعتی پنجر‏?‏ ‏مشرف به کوچه را باز بگذارد تا آن بو برود ولی آن وقت بوی نامشخصی همه جا را پر می‌کرد. ‏تو کشوها نگذاشته بود، اما گشت. از ظرف‌های نشستـ?‏ توی دستشویی می‌توانست بگوید ‏که دیشب و حتی دو شب پیش چه خورده است و همین یک نگاه کافی بود تا احساس کند ‏که بوی آن شب‌ها مثل نقطه‌های یک خط به این یکی، به این ساندویچ مرغ و یک نیمی که از ‏سر خیابان خریده بود ختم می‌شوند. حلیمه نمی‌گذاشت، با آن بوی انگار زنانگیش همه چیز ‏را آشفته می‌کرد، طوری که آدم نمی‌دانست چند شنبه است. بدتر از همه این بود که هر ‏یکشنبه درست مثل همان روز اولی بود که به این خانه اسباب‌کشی کرده بود، می‌بایست از ‏نو شروع می‌کرد و پشت سرش انگار خالی بود، یا دست بالا دیواری بود سرد و سفید که ‏نمی‌شد به آن تکیه داد. حلیمه امروز هم نیامده بود، اما باز برای اینکه مطمئن شود، ‏جیب‌های تمام شلوارهایش را گشت، تمام جیب‌های بزرگ و کوچک را. پیدایش کرد. نخی را ‏که حلیمه به کلید بسته بود پاره کرد. این یکی هیچ زنگی نداشت. سفیدتر از مال خودش بود. ‏کنار کلید خودش که گذاشت فهمید. حتماً با خاکستری چیزی شسته بودش، چند بار. اما ‏دنده‌ها و نوک پهنشان مو نمی‌زد. پس دوباره صاحب اختیار اتاق‌هایش شده بود و هیچ‌کس از ‏هیچ گوشـ?‏ جهان نمی‌توانست به کوچـ?‏ نظامی بیاید، پله‌ها را دو تا یکی کند و بعد هم سر ‏خود آن در را باز کند و حتی یک روز در هفته هم شده به همـ?‏ سوراخ‌سنبه‌های اتاق‌ها و ‏آشپزخانه‌اش سر بکشد. اول از همه هر چه میو‏?‏ گندیده یا غذای نیم‌خورده توی یخچال ‏می‌دید بیرون می‌آورد. و وقتی تخم‌مرغ‌ها و پنیر خشک‌شده را بیرون می‌گذاشت و دو بطری ‏عرق و شیشه‌های پر یا خالی آب را روی یخچال جا می‌داد، با ابر خیس از کف صابون یکی دو ‏بار تمام گوشه و کنارهای یخچال را پاک می‌کرد، و بعد همه چیز را، نه آن‌طور که راعی ‏می‌خواست، می‌چید. اما حالا همه‌چیز همان‌طور بود که می‌بایست باشد. نظمی نداشت. اما ‏همان بی‌توجهی و صرف عادت به همـ?‏ اشیاء توی یخچال نظمی طبیعی و همیشگی ‏می‌داد، و حتی به همـ?‏ ظرف‌ها و قاشق و چنگال‌های نشسته و یا شستـ?‏ توی قفسه‌ها. ‏روی میز کاغذها همان بی‌نظمی دیشب را داشت و کتاب تا نیمه خوانده شده هنوز وارونه ‏روی عسلی کنار تختش بود. چوب کبریتی که دو روز پیش کنار دستشویی گذاشته بود و ‏ته‌سیگاری که به‌طور قائم روی یخچال رها کرده بود، همان‌جا، تا وقتی دلش می‌خواست ‏می‌ماند. دیگر هم مجبور نبود بطری‌های خالی مشروب را شبانه بیرون ببرد. از همین یکی ‏شروع می‌کرد و پس از این هر چه بطری خالی پیدا می‌شد همه را توی دستدان‌طور کنار ‏دستشویی می‌ریخت. و آن‌وقت مطمئن بود که یک هفته، نه، گاهی چند ماه و حتی همـ?‏ ‏شب‌های هر چند ماهی که می‌گذراند در خانه‌اش حضور خواهند داشت. ‏

دوشنبه، صبح زود، رفته بود. نشانی حلیمه را دیگر می‌دانست: کوچـ?‏ سوم و دست چپ بود، ‏کوچـ?‏ پروین، کاشی پانزده. یک طبقه است. پنج اتاق دارد. دو اتاق پشت به قبله را اجاره ‏کرده‌ام. پسرکی در را به رویش باز کرد. از صورت کشیده و موهای سیاه و پاکی پیراهن ‏سرمه‌ایش فهمید که باید پسرش باشد. گفت: «مامان هستش؟»‏

پسرک همان‌طور که لای در، و دست بر چهار‌چوب، ایستاده بود فریاد زد: «مامان، یک آقایی ‏آمده شما را ببیند.»‏

وقتی هم حلیمه آمد، در را همان‌قدر باز کرد که فقط جایی برای مادرش باشد. حلیمه گفت: ‏‏«بفرمائید تو، آقای راعی.»‏

راعی گفت: «نه، می‌خواهم بروم.»‏

اینکه آمده بود و آن‌هم صبح زود و همین که گفته بود: «می‌خواهم بروم» برای ادای مقصود ‏کافی بود. اما حلیمه، شاید به عمد، نمی‌خواست بفهمد، و راعی مجبور شده بود چند ‏جمله‌ای بگوید، همه‌اش حاشیه، حشوهای زائد. بیشتر هم تازگی حالت حلیمه و اینکه ‏می‌دید دیگر همان زن لچک به‌سری نیست که بعد از هر جمله دعا به جان و مال راعی ‏می‌کرد مجبورش کرد. وقتی هم فهمید هیچ احتیاجی نیست اینها را بگوید، جملـ?‏ آخرش را ‏ناتمام گذاشت. حلیمه خیره به راعی نگاه می‌کرد، پرسید: «نکند امر خیری در پیش دارید که ‏نمی‌خواهید من بیایم خانه‌تان؟»‏

‏«نه، باور کنید این نیست.»‏

بچـ?‏ بغلش دختر بود، داشت با طر‏?‏ روی پیشانی مادر بازی می‌کرد. وقتی حلیمه دست ‏سفید و کوچک بچه را به دندان گرفت چشم‌هایش برقی داشت که آدم باورش نمی‌شد ‏هشت‌نه‌ماهی و هفته‌ای یک بار کف آشپزخانـ?‏ راعی را کهنه‌خیس کشیده است و اگر ‏میوه‌ای چیزی توی یخچال بوده چندتایش را زیر چادرش و حتماً توی یک پاکت به خانه آورده ‏است. راعی گفت: «دختر ملوسی است.»‏

حلیمه از توی جیبش دسته کلیدی بیرون آورده بود، گفت: «به خاطر اینهاست که ناچارم لباس ‏چرک مردم را بشویم و نمی‌دانم ...»‏

کلید را درآورده بود. تکه نخ سرخ و سفید را به کلید بسته بود. چهار پنج کلید می‌شد، حدس ‏می‌زد. و به‌هر کدام هم حتماً یک نخ بسته بود. گفته بود: «ارزشش را هم دارند.»‏

و دست کرد توی جیبش، کیف بغلش را باز کرد. اسکناس‌ها صدی و پنجاهی بود و یکی دو ‏بیست‌تومانی. صد تومان به جایی برنمی‌خورد. سعی کرد اسکناس چهارتا زده را توی مشت ‏کوچک بچه جا بدهد. حلیمه گفت: «نه، خواهش می‌کنم این کار را نکنید.»‏

بچه پول را مشت کرده بود و می‌خندید. راعی گفت: «قابلی ندارد، شما حق خواهری به ‏گردن من دارید.»‏

حلیمه نگاهش کرد. نمی‌بایست گریه می‌کرد، آن‌هم جلو بچه‌ها. سرش را زیر انداخت تا ‏مجبور نشود به برآمدگی پستانهایش نگاه کند. پس روزهایی که می‌آمد چه کسی به بچه ‏شیر می‌داد؟ زن گفت: «اقلاً می‌فرمودید تو، یک فنجان چای میل می‌کردید. نترسید، چای که ‏نمک ندارد.»‏

همان‌طور سر به زیر گفت: «نه، مزاحمتان نمی‌شوم.»‏

و گفت: «خداحافظ، خیلی از زحماتتان متشکرم. مطمئن باشید که اگر خواستم باز کسی را ‏بیاورم، اول می‌آیم سراغ خودتان.»‏

حلیمه گفت: «کار که، خودتان می‌دانید، قحط نیست، اما من نمی‌فهمم که چرا، آن‌هم حالا ‏‏...»‏

با گوشـ?‏ چارقد چشمش را پاک کرد. راعی گونـ?‏ سرخ پسر را نیشگون گرفت: «خداحافظ، آقا ‏پسر.»‏

راه که افتاد اسمش یادش آمد، اسم دخترک هم. مریم بود. از شوهر دومش بودند. شوهر ‏اولش مرده بود و حلیمه برای اینکه سربار غلامحسینش نشود با این یکی _کرم یا کرمعلی _ ‏ازدواج کرده بود. ما که اقبال نداریم، آقا. مرد تصادف می‌کند و زمین‌گیر می‌شود، سه سال ‏آزگار. از زمین‌گیر بودنش حرفی نزده بود. اما راعی از ساطع شنیده بود، و اینکه خودش ‏بایست به خاطر دو بچـ?‏ صغیر هم شده کار می‌کرد. حلیمه می‌گفت: «غلامحسین اگر بداند ‏آتش به پا می‌کند. اما، خوب، چاره‌ای هم ندارد. خودش نان‌آور زن و سه‌تا بچه است. تازه ما ‏هم برویم سر سفره‌اش؟ خدا را خوش نمی‌آید.»‏

وقتی روی تخت کنارش دراز کشیده بود می‌گفت. چشم‌هایش خواب و بیدار بود و رنگ پوست ‏صورتش مات، موهایش پریشان بود و یکی دو طره را که سرخ می‌زد پشت گوش چپش ‏گذاشته بود. با وجود چین‌های ریز زیر چشم‌ها، و آن‌طور که انحناهای خطوط صورتش بی‌هیچ ‏شکستگی ادامه می‌یافت نمی‌شد گفت که در این لحظه حداقل سی‌ و هشت سال دارد. ‏راعی تا به سر کوچه برسد سعی کرد به خط مستقیم برود و به محاذات دیوار و حتی با ‏گامهایی کوتاهتر از معمول. بعد دیگر می‌توانست تندتر برود. حتی لحظه‌ای بعد فهمید که ‏تقریباً دارد می‌دود و کلید هنوز توی دستش هست. آهسته کرد. داشت سنگی را با نوک پا به ‏جلو می‌راند. چند بار که زده بود به صرافتش افتاد. باز هم زد. روی جدول خیابان گنجشکی ‏نشسته بود، کوچک و ظریف، با بالهایی که می‌توانست بپرد تا این شاخه یا آن سرشاخه‌‌ها ‏که آنجا در انتهای درخت چنار بود و در نور، نور هشت صبح. نزدیک بود گریه‌اش بگیرد. چرا؟ ‏شاید اگر بچه‌ها نبودند این کار را می‌کرد. دیگر از حلیمه چه چیز را می‌توانست پنهان کند؟ ‏شاید برای همین کلید را از او گرفته بود. پسرکی کیف به دست از کنار دیوار می‌رفت، با ‏شورت کوتاه و جوراب و کفش سفید و گامهای کوتاه. سعی کرد پا جا پای پسرک بگذارد. ‏نشد. شاخه‌ای کند، فقط دو برگ داشت. یکیش قهوه‌ای شده بود و سر پنجه‌اش روی برگ ‏لوله شده بود. ‏

عرق تلخ بود و آقای راعی باز یک جرعه خورد و ساندویچش را گاز زد. تمام مهتابی‌های ‏اشکوب آخری از نور نارنجی غروب روشن بود. آقای راعی احساس کرد گرمش شده است. ‏نسیمی که می‌وزید کاج را تکان می‌داد و آگر آقای راعی خم می‌شد و چشم‌هایش را تنگ ‏می‌کرد می‌توانست حرکت ملایم چادر نماز و پیراهن سفید و یک جفت جوراب، احیاناً قهوه‌ای، ‏را ببیند و پستان‌بند را. زن چاق است، با پستانهای مشکی. اگر پوست سفید باشد پستان‌بند ‏سیاه، سیاه یکدست ببندند بهتر است. تور همیشه ضروری است، نوار تور حاشیه.‏

اشکوب آخری شبها تاریک بود. همیشه تاریک بود. تمام اشکوب‌های دیگر با نور سفید روشن ‏می‌شد، یکی یکی، مثل ستاره‌هایی که تک‌تک در متن آسمان پیداشان می‌شود.‏